Verschralen tot we een ons wegen: Tijd voor een koerswijziging in het botanisch graslandbeheer op schrale zandgronden

Onderzoek

In totaal zijn 40 hooilandpercelen onderzocht, waarbij gekeken is naar vitaliteit, bodemkwaliteit, voederwaarde en botanische samenstelling. Het onderzoek is een vervolg op een kleiner project uit 2020. ‘Wat we zagen, bevestigde ons vermoeden’, vertelt Rob. ‘De bodem is sterk verzuurd, met als gevolg dat toxische stoffen vrijkomen – zoals aluminium – dat is giftig voor bodemleven en planten. Dat tast een goede ontwikkeling van het gewenste kruidenrijk grasland aan.’

Van de 40 onderzochte percelen is het overgrote deel sterk verzuurd, blijkt er een ernstig tekort aan bufferende mineralen als Calcium en Kalium. ‘Een grauwsluier ligt als het ware over het grasland, de vegetatie oogt niet vitaal. Dat duidt op een tekort aan mineralen en verstoorde bodemprocessen.’

Het gevolg: niet alleen een afname van de kruidenrijkdom en een minder uitbundige bloei, maar ook een verslechtering van de productie en voederwaarde van het hooi. ‘Met slechts 3 tot 4 ton droge stof per hectare en lage eiwit- en VEM-waarden is het voor boeren nauwelijks interessant’, aldus onderzoeker Geerts. ‘Het gras is simpelweg minder aantrekkelijk voor vee.’

Verschraling te ver doorgevoerd

De onderzoeksresultaten wijzen op een duidelijke conclusie: verschraling is op deze gronden te ver doorgevoerd. ‘Zeker op deze droogtegevoelige zandgrond, waar de teeltlaag sowieso al dun is, moet je veel voorzichtiger zijn’, benadrukt Rob. Het is tijd voor een nieuwe balans, met herstelmaatregelen die zowel het bodemleven als de plantengroei stimuleren.

Rob pleit voor herstel met behulp van organische mest, kalk of steenmeel, bij voorkeur langzaam werkend. ‘Het bodemleven moet weer ‘gevoed’ worden zodat schimmels en bacteriën weer terugkeren en hun werk kunnen doen, de bodemkwaliteit zal verbeteren en de verzuring afnemen.’ Na een periode van verschralingsbeheer lijkt op deze gronden een zogenaamde ‘instandhoudingsbemesting’: een lichte bemesting met strorijke vaste rundermest die de biodiversiteit niet schaadt, maar de achteruitgang een halt toeroept in combinatie met een kalkgift, een goede beheeroptie.

Hoe nu verder?

VALA wil haar deelnemers op basis van de onderzoeksresultaten adviseren. ‘Er komt een factsheet met concrete aanbevelingen’, vertelt Rob. Die aanpak vraagt wel om een omslag in denken. ‘Mest: goud of gif? Bij veel mensen leeft het beeld dat mest bijna gelijkstaat aan gif. Maar het draait om de juiste kwaliteit, dosering en toepassing. Ook kunnen deelnemers soms aanhikken tegen de kosten van een kalkmeststof.’

VALA is voornemens kalk beschikbaar te stellen aan hun leden met sterk verzuurde botanische percelen – vrijblijvend, maar met de overtuiging dat het effect zal hebben. Wat levert dit op? ‘Kruidenrijkere graslanden met betere hooiopbrengsten, uitbundige bloei, meer vlinderbloemigen en insecten. Goed voor onze doelsoorten,’ zegt Rob Geerts hoopvol. ‘We willen samen met BoerenNatuur, andere collectieven en terreinbeherende organisaties op zandgronden met dezelfde problematiek en kennisinstellingen, zoals WUR en het Louis Bolk Instituut, vervolgonderzoek doen, om meer vat te krijgen op wat gaande is en te komen tot goed onderbouwde adviezen.’

Meer over het boerenexperiment

Bijschrift foto’s: Gewoon biggenkruid en Gewoon reukgras, indicatorsoorten van verzuurde bodems.

Bijschrift figuren: Naarmate de bodem zuurder wordt (lage pH) neemt het gehalte aan calcium (Ca-bezetting) af en het gehalte aan aluminium (Al-bezetting) in de bodem toe.